Stibbe, Siegfried Hartog

Siegfried Hartog Stibbe (1886-1943)

Siegfried Hartog Stibbe kwam op 2 juni 1886 in Zwolle ter wereld als het negende kind van koopman en antiquair David Stibbe (1846-1927) en Rika van Gelderen (1847-1931). Zijn roepnaam was Hartog, ook wel Harrie. Als musicus trad hij ook op onder de naam Henri Stibbe.

David Stibbe en Rika van Gelderen (bron: Van Gelderen, Fragmenten, 31)
Stedelijk Muziekkorps Zwolle, ca 1900 (bron: Collectie Overijssel, NL-ZlHCO_1679_5845_0001) Klik op de foto voor een vergroting

 

Hartog trad niet in de voetsporen van zijn vader. Hij werd musicus. De basis voor zijn carrière is gelegd op de Zwolse stedelijke muziekschool en als lid van het stedelijk muziekkorps. Dit muziekkorps van de Dienstdoende Schutterij heeft tot 1924 bestaan. Het Gewandhausorchester in Berlijn benoemde hem tot eerste fagottist, zo meldt De Avondpost van 15 juli 1907. Die zomer verhuisde Hartog naar de Duitse hoofdstad.

Op 29 januari 1912 trouwde Hartog in Danzig met Anna Augusta Weber, geboren op 16 augustus 1890 in Stenn en van Lutherse komaf. Het paar bestendigde hiermee een al langer bestaande relatie. Op 9 juni 1909 was in Berlijn hun zoon Kurt Arthur Max geboren.

Pendelen tussen Duitsland en Nederland

Tijdens de Eerste Wereldoorlog kwam het gezin naar Nederland. In september 1917 vestigde het drietal zich vanuit Amsterdam in Rotterdam. Na een verblijf van enkele weken aan de Zwolse Thorbeckegracht keerden zij in februari 1918 weer naar Duitsland terug.

Foto-ansicht van Kurt Stibbe aan zijn oom en tante Eduard en Duifje Bilderbeek Stibbe, 1921 (bron: Eddy de Weerd)
Uiterst rechts: Kurt en zijn vader Siegfried. Plaats, datum en overige personen onbekend (bron: Lilian Stibbe)

 

Wellicht onder druk van het sterk opkomende antisemitisme in Duitsland kwam Hartog op 9 november 1932 vanuit Berlijn weer in Zwolle wonen in de Van Hattumstraat 2a. Hij is dan gescheiden van Anna Augusta Weber. Op 17 juli 1933 vertrok hij vanuit Zwolle naar Amsterdam.

Daar hertrouwde hij op 26 augustus 1937 met Elisabeth Alexandrine Swart, geboren te Amsterdam op 11 november 1896. Er was enige noodzaak, want twee maanden later, op 21 oktober, werd hun dochter Rosalie geboren. Zij is vernoemd naar Elisabeths moeder, Rosalie Swart-Wolff, die op 24 november 1940 in Amsterdam zou overlijden. Het paar ging aan de Plantage Kerklaan 12 I wonen, in een wijk waar veel Joodse Amsterdammers woonden.

Muzikale carrière

Volgens het bericht in De Avondpost uit 1907 speelde Hartog fagot bij het Gewandhausorchester in Berlijn. In zijn verdere loopbaan komen we hem echter tegen als violist in zowel het klassieke als het meer populaire genre. De overlevering wil dat hij concertmeester is geweest bij het Berlijns Philharmonisch Orkest. In de archieven van dit orkest is hiervoor evenwel geen bewijs gevonden: ‘Leider kann ich gar keine Informationen zu Siegfried Hartog Stibbe bei uns in der Dokumentation finden. Es könnte sein, dass er als Aushilfe mitgewirkt hat, aber er war nicht Orchestermitglied’, aldus de archiefafdeling van de Berliner Philharmoniker. Eenzelfde uitkomst leverde onderzoek in het archief van het Gewandhausorchester, dat overigens niet in Berlijn maar in Leipzig zijn thuisbasis heeft.   

Dit neemt niet weg dat hij zeker als klassiek violist optrad. Ook in Nederland, getuige de aankondiging van zijn optreden voor de R.K. Radio-Omroep in Hilversum in juli 1927. In december 1936 trad hij met een sopraan en pianist op tijdens een samenkomst te Arnhem van de Vereniging van uit Duitschland uitgeweken Nederlandsche Joden.

Omdat zijn werk als klassiek musicus waarschijnlijk onvoldoende inkomen opleverde, leidde hij ook populaire ensembles. Als primas had hij veel succes. De enige bewaard gebleven foto van Hartog Stibbe als musicus toont hem in die rol.

Hartog Stibbe geeft als Stehgeiger leiding aan zijn orkest. Datum en plaats onbekend (bron: Lilian Stibbe)

Dat Stibbe het meer populaire werk zeker niet schuwde bleek tijdens zijn korte verblijf in Rotterdam in de herfst van 1917. Op zaterdag 1 september vulde concertzaal De Vereeniging aan de Schiekade zich met drommen mensen om te genieten van het optreden van ‘Mr. Masseltoff, Eccentric American Conductor, Henri Stibbé (sic!), Viool Virtuoos, en hun 14 man sterke Elite Heeren-Orkest’. Klaarblijkelijk een vermakelijke combinatie van de ‘komiekerigheid’ van Masseltoff die tegelijkertijd een vakbekwame dirigent bleek, met als pendant de serieuze en technisch vaardige violist Henri Stibbe. Achter de artiestennaam Mr. Masseltoff ging schuil de kleurrijke performer, musicus en dirigent Frank Douglas Groundsell (Southampton 1889-Glasgow 1941). Het is niet ondenkbaar dat Stibbe en Groundsell elkaar kenden uit het circuit van ragtime- en jazzorkesten in Berlijn.

Rotterdamsch Nieuwsblad, 1 september 1917
Frank Douglas Groundsell, ca 1913 (bron: Familie Songhurst via https://grammophon-platten.de/page.php?477)

Laatste levensjaren

Als medewerker van het bureau culturele zaken van de Joodse Raad was Hartog in het bezit van een Sperre, een achteraf gezien tijdelijke, vrijstelling van ‘tewerkstelling in het Oosten’ zoals de bezetter de deportatie naar de vernietigingskampen eufemistisch betitelde. Onder deze Sperre vielen ook zijn vrouw en dochtertje. Naarmate het aantal Joden door deportaties steeds verder slonk, moest ook het ambtelijk apparaat van de Joodse Raad krimpen. Op 9 april 1943 vertrokken Hartog, Elisabeth en Rosalie vermoedelijk vanuit de Hollandsche Schouwburg per tram naar Amsterdam CS of Amsterdam Muiderpoort, vervolgens per trein naar station Vught en daarna te voet naar het gelijknamige concentratiekamp. In Vught staat hij te boek als ‘Kürschner’ (bontwerker) en dirigent. Wellicht was hij in het kamp tewerkgesteld als bontwerker. Er zijn geen aanwijzingen dat hij dit werk ook voor de oorlog deed.

Na verblijf van een maand in Vught werden zij op 8 mei naar Westerbork gedeporteerd en drie dagen later naar Sobibor, samen met nog 1443 lotgenoten. Hartog, 56 jaar oud, Elisabeth, 46 jaar oud en Rosalie, 5 jaar oud zijn daar onmiddellijk na aankomst op 14 mei 1943 vermoord. Hun as rust anoniem in de asheuvels op het voormalige kampterrein.

Joodse Raad Kaart van Siegfried Stibbe met vermelding van de Sperre (bron: www.oorlogsbronnen.nl)

Hartog Stibbestraat

Zwolle is zijn muzikale zoon niet vergeten. In 1989 heeft de gemeente Zwolle een straat naar hem vernoemd: de Hartog Stibbestraat in de wijk Zwolle-Zuid.

Zoon Kurt Arthur Max Stibbe

Kurt is in maart 1934 vanuit Berlijn ingeschreven in Amsterdam, waar hij op 3 april 1940 trouwde met Wilhelmina Elisabeth (Wil) de Vries (Amsterdam 10 januari 1916- Amsterdam 31 maart 2009). Onder de artiestennaam Carlo Alberti trad hij zijn hele leven op als violist en leider van populaire orkesten. Ten tijde van de de aanval op Pearl Harbour in december 1941 bevond hij zich met zijn ensemble op een cruiseschip op weg naar het toenmalige Nederlands-Indië. Daar aangekomen kwam hij in een Jappenkamp terecht, dat hij ternauwernood overleefde. Na de oorlog pakte hij in Nederland de draad weer op en trad met zijn ensemble ‘Carlo Alberti’ tot in de jaren zestig op in restaurants en feestzalen. Kurt overleed op hoge leeftijd op 26 november 1996. Hij ligt begraven op begraafplaats Zorgvlied in Amsterdam.

Dochter Lilian (1948) beschrijft haar vader als een familieman en een groot levensgenieter. Tegelijkertijd was hij getekend door de scheiding van zijn ouders en de gebeurtenissen tijdens de oorlog. Daarover sprak hij nauwelijks, dat viel hem te zwaar.

Carlo Alberti, ongedateerd (bron: Lilian Stibbe)
Wil en Kurt Stibbe-de Vries, ongedateerd (bron: Lilian Stibbe)

Verantwoording

Bronnen en literatuur
Biografieën van Frank Douglas Groundsell: https://de.wikipedia.org/wiki/Frank_Groundsell en https://grammophon-platten.de/page.php?477
Wil Cornelissen, ‘De Joodse straatnamen in Schellerbroek’, in: Judaica Bulletin 6, nr 4 (juli 1993), 1-3.
Jonkers-Stroink en G. Sylvain Kahn, ‘De Zwolse Joodse familie Stibbe’, in: J. van Gelderen (red.), Fragmenten. Joods leven in Zwolle en omgeving (Kampen 1995), 20-34.
Mirjam Kan, Stibbe, Kurt Arthur Max, ca 2011 (Collectie Overijssel, Collectie Mirjam Kan).
Bevolkingsregisters van Amsterdam, Rotterdam en Zwolle.
Correspondentie van Mirjam Kan met Lilian Stibbe, 2011. (Collectie Overijssel, Collectie Mirjam Kan).
Correspondentie van Piet den Otter met de Berliner Philharmoniker en het Gewandhausorchester Leipzig, 2022 (In bezit van de auteur).
Joodse Raad Kaarten op www.oorlogsbronnen.nl
Kranten via www.delpher.nl
Persoonspagina’s van betrokkenen op www.joodsmonument.nl
Tekst:
Piet den Otter
Laatst bijgewerkt:
Juli 2022